Zakres czynności informacyjnych dokonywanych przez notariusza w przypadku dokumentowania oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku
Opinia Polskiego Instytutu Notarialnego
z dnia 05 marca 2020 roku
dotycząca zakresu obowiązków informacyjnych notariusza o udokumentowanych oświadczeniach o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku.
Normy prawne: art. art. 640 i 643 KPC.
Literatura: B.Dobrzański [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I pod red. Z.Resicha i W.Siedleckiego, Warszawa 1975, s. 954, H.Ciepła, Notarialne akty poświadczenia dziedziczenia, NPN 2009, Nr 4, D.Celiński, O otwarciu i ogłoszeniu testamentu przez notariusza, NPN 2012, Nr 2, D.Dończyk, Notarialne poświadczenie dziedziczenia. Komentarz, Warszawa 2011, P.Borkowski, Notarialne poświadczenie dziedziczenia, Warszawa 2011, A.J.Szereda, W sprawie stosowania art. 643 kodeksu postępowania cywilnego, Rejent 2013, Nr 7.
I. Zgodnie z art. 640 § 1 KPC oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem. Notariusz ma przy tym obowiązek niezwłocznie przesłać to oświadczenie, wraz z załącznikami, do sądu spadku. Jednocześnie w myśl art. 643 KPC o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zawiadamia się wszystkie osoby, które według oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane do dziedziczenia, choćby w dalszej kolejności. Na gruncie tej regulacji pojawiają się pytania: po pierwsze, czy obowiązek przesyłania oświadczenia dotyczy także tych sytuacji gdy składane są one w toku notarialnego poświadczania dziedziczenia i po drugie, czy norma art. 643 KPC jest adresowana do notariusza, czy też do sądu spadku.
II. W odniesieniu do pierwszego z problemów – zasygnalizować należy, że wskazane wątpliwości dotyczące zakresu obowiązków notariusza wynikają z nieskorelowania obowiązku przesyłania wypisu aktu notarialnego dokumentującego oświadczenie o przyjęciu albo odrzuceniu spadku z możliwością przyjmowania takich oświadczeń w toku procedury poświadczania dziedziczenia. De lege lata art. 640 §1 KPC nie różnicuje w żaden sposób obowiązków notariusza przyjmującego oświadczenie o przyjęciu albo odrzuceniu spadku. Przesłaniu do sądu spadku ma zatem podlegać każde z oświadczeń, również to objęte np. protokołem dziedziczenia poprzedzającym zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia. Obowiązek ten jest zatem niezależny od wydania i zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia. W literaturze zgłaszane są jednak bardziej liberalne stanowiska. Według H.Ciepłej art. 640 §1 KPC ostatnie zdanie dotyczy jedynie sytuacji, w których notariusz sporządza tylko samo oświadczenie, gdy zostało złożone oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, oraz sytuacji, w której po sporządzeniu protokołu dziedziczenia i zamieszczeniu w nim oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, notariusz poweźmie wątpliwość co do osoby spadkobiercy i odmówi sporządzenia aktu poświadczenia (H.Ciepła, Notarialne akty poświadczenia dziedziczenia, NPN 2009, Nr 4, s. 30). Pogląd ten akceptuje D.Celiński, O otwarciu i ogłoszeniu testamentu przez notariusza, NPN 2012, Nr 2, s. 40. Jednocześnie wyrazić należy zapatrywanie, że uchybienie obowiązku przesłania oświadczenia do sądu spadku nie wpływa na ważność, czy też skuteczność aktu poświadczenia dziedziczenia.
III. W odpowiedzi na drugie z postawionych pytań trzeba stwierdzić, że właściwym do poinformowania powołanych do dziedziczenia o fakcie złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest sąd spadku. Za takim stanowiskiem przemawia szereg argumentów. Po pierwsze przyjęcie, że to na notariuszu spoczywa poinformowanie powołanych do dziedziczenia kolidowałoby z nakazem niezwłocznego przesłania oświadczenie wraz z załącznikami do sądu spadku. Nie może być mowy o niezwłoczności, gdy organ przed którym złożono oświadczenie powinien dokonać jeszcze szeregu dalszych czynności. Po drugie przyjęcie odmiennej wykładni mogłoby prowadzić do sprzecznego z ekonomiką postępowania i celowością wielokrotnego doręczania tych samych informacji tym samym zainteresowanym. Po trzecie ustawodawca zmierza do koncentracji materiału dowodowego dotyczącego otwartych spadków w sądzie spadku. To sąd spadku jest głównym organem w postępowaniach z zakresu prawa spadkowego. Do powinności sądu spadku należy zatem zabezpieczanie dokumentów związanych ze spadkami. I wreszcie po czwarte norma ta ma charakter wyjątkowy, a zatem nie można jej interpretować rozszerzająco (por. B.Dobrzański [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I pod red. Z.Resicha i W.Siedleckiego, Warszawa 1975, s. 954). Po piąte pamiętać należy o treści art. 652 k.p.c. Zgodnie z dyspozycją tego przepisu o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu sąd spadku albo notariusz zawiadamia w miarę możności osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu, tymczasowego przedstawiciela i kuratora spadku. Notariusz niezwłocznie zawiadamia o tym sąd spadku, przesyłając odpis sporządzonego protokołu. Skoro zatem ustawodawca przy konstruowaniu normy art. 652 k.p.c. wprost wskazał, że obowiązek informowania ciąży i na sądzie spadku i na notariuszu, zaś w przepisie art. 643 k.p.c. nie wskazał podmiotów zobowiązanych do informowania, to należy uznać że w trybie art. 643 k.p.c. zawiadomienia wykonuje jedynie sąd spadku.
Konkluzja: Dokumentując oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku notariusz ma w każdym wypadku obowiązek niezwłocznie przesłać to oświadczenie, wraz z załącznikami, do sądu spadku. Na podstawie tych informacji sąd spadku zawiadamia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wszystkie osoby, które według oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane do dziedziczenia, choćby w dalszej kolejności.
Pobierz tekst opinii PDF – kliknij tutaj
