Możliwość nabywania przez obywateli i przedsiębiorców Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej nieruchomości położonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych po dniu 31 stycznia 2020 roku

Opinia Polskiego Instytutu Notarialnego

z dnia 10 marca 2020 roku

dotycząca możliwości nabywania przez obywateli i przedsiębiorców Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej nieruchomości położonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych po dniu 31 stycznia 2020 roku

 

Normy prawne: art. 126 Porozumienia o EOG, art. 50 TUE, art. 126 Umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 24 marca 1920 roku o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców.

Literatura: B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Wyd. 2, Warszawa 2012, J. J. Skoczylas, Cywilnoprawny obrót nieruchomościami przez cudzoziemców (po wejściu Polski do Unii Europejskiej), Warszawa 2004, I. Wereśniak-Masri, Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców w Polsce. Komentarz, Warszawa 2014.

I. Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 24 marca 1920 roku o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (Dz.U. tj. 2017, poz. 2278 ze zm.) nabycie nieruchomości przez cudzoziemca wymaga zezwolenia, które jest wydawane w drodze decyzji administracyjnej, przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, jeżeli sprzeciwu nie wniesie Minister Obrony Narodowej, a w przypadku nieruchomości rolnych, jeżeli sprzeciwu również nie wniesie minister właściwy do spraw rozwoju wsi. Zgodnie natomiast z art. 1 ust. 2 tejże ustawy – cudzoziemcem w rozumieniu ustawy jest:

1) osoba fizyczna nieposiadająca obywatelstwa polskiego;
2) osoba prawna mająca siedzibę za granicą;
3) nieposiadająca osobowości prawnej spółka osób wymienionych w pkt 1 lub 2, mająca siedzibę za granicą, utworzona zgodnie z ustawodawstwem państw obcych;
4) osoba prawna i spółka handlowa nieposiadająca osobowości prawnej mająca siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, kontrolowana bezpośrednio lub pośrednio przez osoby lub spółki wymienione w pkt 1, 2 i 3.

Niewątpliwie zatem obywatele i przedsiębiorcy Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (dalej także „Wielka Brytania”) są cudzoziemcami w rozumieniu wskazanej wyżej ustawy, jednak aż do dnia 31 stycznia 2020 roku nie było w stosunku do nich wymagane uzyskanie zezwolenia na nabycie nieruchomości na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Katalog zwolnień od obowiązku uzyskania zezwolenia na nabycie nieruchomości przez cudzoziemca, przewidziany został w art. 8 ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców. Najszersze z tych zwolnień, o charakterze podmiotowym, wymienione w art. 8 ust. 2 tej ustawy – dotyczy obywateli oraz przedsiębiorców państw – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) i nie jest obwarowane koniecznością spełnienia jakichkolwiek dodatkowych warunków. Zgodnie bowiem z zasadą swobody przepływu kapitału wyrażoną w art. 40 Porozumienia o EOG oraz w art. 63 i 66 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) – ma ono charakter powszechny.

Europejski Obszar Gospodarczy (EOG) powstał w 1994 r. w celu objęcia przepisami Wspólnotowymi dotyczącymi rynku wewnętrznego państw będących członkami Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA). Porozumienie o EOG zawarte zostało 2 maja 1992 roku w Oporto pomiędzy Wspólnotami Europejskimi (WE) i Państwami Członkowskimi WE, oraz Austrią, Finlandią i Szwecją (które wszakże przystąpiły w 1995 roku do Wspólnot Europejskich i są obecnie członkami Unii Europejskiej (UE)), a ponadto Norwegią, Islandią i Lichtensteinem (które do Unii Europejskiej nie przystąpiły). Porozumienie o EOG opublikowane zostało w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich L 1/3, z 3 stycznia 1994 r.) i na podstawie obecnie obwiązującego art. 217 TFUE, jako zawarta umowa stowarzyszeniowa, stanowi tym samym część prawa Unii Europejskiej.

Zgodnie z art. 126 ust. 1 Porozumienia o EOG – Porozumienie stosuje się na terytoriach, na których stosuje się Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (obecnie TFUE) i Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (wygasły), i na warunkach ustanowionych w tych Traktatach oraz na terytorium Republiki Islandii, Księstwa Liechtensteinu i Królestwa Norwegii.
Występuje tu zatem bezpośrednie odesłanie do terytorialnego zakresu zastosowania traktatów unijnych.

II. W dniu 23 czerwca 2016 r. w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej przeprowadzono referendum w sprawie pozostania kraju w Unii Europejskiej lub wyjścia z niej (tzw. brexitu). W dniu 29 marca 2017 r. Wielka Brytania powiadomiła Radę Europejską o zamiarze wystąpienia z Unii Europejskiej, wszczynając w ten sposób oficjalnie procedurę przewidzianą w art. 50 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), zaś z dniem 31 stycznia 2020 roku Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej opuściło struktury Unii Europejskiej. Opuszczenie to miało charakter tzw. „miękkiego brexitu”, tj. na podstawie zawartej między UE a Wielką Brytanią umowy. W związku z wystąpieniem Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej powstał problem, czy obywatele tego państwa i jego przedsiębiorcy nadal mogą nabywać nieruchomości na terytorium państw członkowskich UE, w tym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na dotychczasowych zasadach, czy też mają być traktowani jak obywatele państw spoza UE.

III. Kwestię wystąpienia danego państwa członkowskiego z Unii Europejskiej reguluje art. 50 TUE, który stanowi że każde państwo członkowskie może, zgodnie ze swoimi wymogami konstytucyjnymi, podjąć decyzję o wystąpieniu z Unii i wówczas notyfikuje swój zamiar Radzie Europejskiej. Unia prowadzi negocjacje i zawiera z tym państwem umowę określającą warunki jego wystąpienia, uwzględniając ramy jego przyszłych stosunków z Unią. Umowa taka jest zawierana w imieniu Unii przez Radę, stanowiącą większością kwalifikowaną po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego. Traktaty przestają mieć zastosowanie do państwa występującego od dnia wejścia w życie umowy o wystąpieniu lub, w przypadku jej braku, dwa lata po notyfikacji zamiaru wystąpienia, chyba że Rada Europejska w porozumieniu z danym państwem członkowskim podejmie jednomyślnie decyzję o przedłużeniu tego okresu.

Po wielomiesięcznych negocjacjach i kilkukrotnym przedłużeniu okresu wystąpienia z Unii, od dnia 1 lutego 2020 roku Wielka Brytania przestała być członkiem Unii Europejskiej. Kwestię wzajemnych relacji pomiędzy Unią Europejską a Wielką Brytanią reguluje obecnie Umowa o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej podpisana w Brukseli i Londynie 24 stycznia 2020 roku (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, L 029, z dnia 31 stycznia 2020) (dalej „Umowa”), której celem, zgodnie z Preambułą, jest zapewnienie uporządkowanego wystąpienia Wielkiej Brytanii z Unii i Euratomu, poprzez przyjęcie różnorakich postanowień mających na celu zapobiegnięcie zakłóceniom i zapewnienie pewności prawa obywatelom i podmiotom gospodarczym, jak również organom sądowym i administracyjnym w Unii i Wielkiej Brytanii, nie wykluczając przy tym możliwości zastąpienia odpowiednich postanowień dotyczących wystąpienia przez umowę lub umowy dotyczące przyszłych stosunków, uwzględniając że w interesie zarówno Unii, jak i Wielkiej Brytanii leży ustanowienie okresu przejściowego lub okresu wdrażania, w trakcie którego prawo Unii, w tym umowy międzynarodowe, powinno mieć zastosowanie do Wielkiej Brytanii i na jej terytorium, zasadniczo z takim samym skutkiem jak w odniesieniu do państw członkowskich.

Zgodnie z art. 2 lit a) tejże Umowy – „prawo Unii” oznacza: (i) Traktat o Unii Europejskiej (TUE), Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) oraz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (zwany dalej „Traktatem Euratom”), ze zmianami lub uzupełnieniami, a także traktaty o przystąpieniu oraz Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, zwane łącznie „Traktatami”; (ii) zasady ogólne prawa Unii; (iii) akty przyjęte przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii; (iv) umowy międzynarodowe, których Unia jest stroną, oraz umowy międzynarodowe zawarte przez państwa członkowskie działające w imieniu Unii; (v) umowy między państwami członkowskimi, które te państwa zawarły jako państwa członkowskie Unii; (vi) akty przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w Radzie Europejskiej lub Radzie Unii Europejskiej (zwanej dalej „Radą”); (vii) deklaracje złożone w ramach konferencji międzyrządowych, na których przyjęto Traktaty.

Zgodnie z art. 126 Umowy, obowiązuje okres przejściowy lub okres wdrażania, który rozpoczyna się z dniem wejścia w życie Umowy i kończy się w dniu 31 grudnia 2020 r. Zgodnie natomiast z art. 127 ust. 1 Umowy – o ile Umowa nie stanowi inaczej, w okresie przejściowym prawo Unii ma zastosowanie do Wielkiej Brytanii i na jej terytorium, z wyłączeniem tych postanowień traktatowych i innego prawa Unii, które i tak nie były już wiążące dla Wielkiej Brytanii ani na jej terytorium przed datą wejścia w życie Umowy.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 tejże Umowy postanowienia Umowy i przepisy prawa Unii mające zastosowanie na mocy Umowy wywołują takie same skutki prawne w odniesieniu do Wielkiej Brytanii i w Wielkiej Brytanii, jakie wywołują w Unii i w jej państwach członkowskich i tym samym osoby prawne lub fizyczne mogą w szczególności powoływać się bezpośrednio na postanowienia zawarte lub przywołane w Umowie, które spełniają warunki bezpośredniej skuteczności na mocy prawa Unii.

Choć wyżej wymieniona Umowa została zawarta pomiędzy Wielką Brytanią a Unią Europejską, nie zaś między Wielką Brytanią a Rzeczpospolitą Polską, to jednak na mocy art. 50 TUE i art. 2 lit a) pkt iv) samej Umowy – stanowi ona część prawa UE. Stosownie do treści art. 91 ust. 3 Konstytucji RP – jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Z powyższego wynika, że postanowienia powyższej Umowy stanowią także część krajowego porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej i mogą być stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

IV. Przewidziane w art. 8 ust. 2 ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców zwolnienie od obowiązku uzyskania zezwolenia na nabycie nieruchomości na terytorium RP, dla obywateli i przedsiębiorców państw-stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym do dnia 31 stycznia 2020 roku dotyczyło także obywateli i przedsiębiorców Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Na mocy wskazanych wyżej art. 126 Porozumienia o EOG oraz art. 126 Umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, w okresie przejściowym prawo Unii ma nadal zastosowanie do Wielkiej Brytanii i jej terytorium, a wszelkie odniesienia do państw członkowskich w prawie Unii, w tym wdrażanym i stosowanym przez państwa członkowskie, rozumie się jako odniesienia obejmujące również Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.
Powyższe oznacza, że obywatele Wielkiej Brytanii są nadal traktowani jak obywatele UE oraz państw-stron umowy o EOG, zaś przewidziane w Umowie o wystąpieniu regulacje szczególne okresu przejściowego, nie odnoszą się do możliwości nabywania nieruchomości przez cudzoziemców. Należy z tego wnosić, że w okresie przejściowym zasady te pozostały niezmienione.

Konkluzja: Obywatele Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, po opuszczeniu przez ten kraj członkostwa w Unii Europejskiej i Europejskim Obszarze Gospodarczym, są uprawnieni do nabywania nieruchomości położonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez zezwolenia MSW na zasadach dotychczasowych w okresie do dnia 31 grudnia 2020 roku. Po upływie tego okresu kwestię tę regulować będzie umowa lub umowy dotyczące przyszłych stosunków pomiędzy Unią Europejską a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

Autor: not. dr Rafał Kapkowski