Zakres obowiązków informacyjnych notariusza w przypadku dokonania czynności otwarcia i ogłoszenia testamentu
Opinia Polskiego Instytutu Notarialnego
z dnia 27.02.2020 r.
dotycząca zakresu obowiązków informacyjnych notariusza w przypadku dokonania czynności otwarcia i ogłoszenia testamentu
Normy prawne: art. 652 KPC.
Literatura: M. Niedośpiał, Glosa do wyroku SN z 15.2.2001r., II CZN 390/00, PiP 2002, Nr 9, M. Manowska, Wybrane zagadnienia dotyczące poświadczenia dziedziczenia, NPN 2008, Nr 3, G. Bieniek, Notarialne poświadczenie dziedziczenia, Rejent 2008, Nr 9, L. Kwaśnicka, B. Porębska, Notarialne poświadczenie dziedziczenia – wybrane zagadnienia praktyczne, MoP 2008, Nr 24, H. Ciepła, Notarialne akty poświadczenia dziedziczenia, NPN 2009, Nr 4, R. Kapkowski, Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia, PiP 2009, Nr 11, M. Blok, Notarialny akt poświadczenia dziedziczenia a sądowe stwierdzenie praw do spadku, Rejent 2010, Nr 7-8, P. Borkowski, Notarialne poświadczenie dziedziczenia, Warszawa 2011, R. Wrzecionek, W sprawie złożenia testamentu u notariusza, Rejent 2013, Nr 1, A. Stempniak, Postępowanie w sprawach o ogłoszenie testamentu – cz. III, Monitor Prawniczy 2007, Nr 3, D. Celiński, O otwarciu i ogłoszeniu testamentu przez notariusza, NPN 2012, Nr 2, A. J. Szereda, Zakres obowiązków notariusza wynikających z art. 652 k.p.c., NPN 2013, Nr 2.
I. W aktualnym stanie prawnym notariusze są uprawnieni m.in. do dokonywania otwarcia i ogłoszenia testamentu. A zatem to od wyboru zainteresowanych zależy m.in. organ dokonujący otwarcia i ogłoszenia testamentu. Może to być sąd spadku; może to być również notariusz.
II. Zgodnie z dyspozycją art. 652 KPC – o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu notariusz zawiadamia w miarę możności osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu, tymczasowego przedstawiciela i kuratora spadku. Notariusz niezwłocznie zawiadamia o tym sąd spadku, przesyłając odpis sporządzonego protokołu. Tak zakreślony krąg osób zawiadamianych jest, przynajmniej potencjalnie, bardzo szeroki. W związku z tym ustawa ogranicza obowiązek zawiadomień wykonywanych w trybie 652 KPC. Zawiadomienia te są dokonywane jedynie w miarę możności. Nie można przecież wymagać np. aby został zawiadomiony o testamencie wykonawca testamentu, który to wykonawca został ustanowiony w innym testamencie, nieznanym notariuszowi otwierającemu i ogłaszającemu testament. Uznać przy tym trzeba, że notariusz nie ma obowiązku prowadzenia dochodzenia zmierzającego do ustalenia adresów oraz innych danych umożliwiających zawiadomienie zainteresowanych. Jednakże w miarę możliwości powinien zebrać takie informacje w toku swych czynności podejmowanych w związku ze złożeniem testamentu – w szczególności od osoby składającej testament. Powinien przy tym również wykorzystać informacje znane z urzędu. Właściwe jest np. skontrolowanie posiadanych ksiąg notarialnych pod kątem informacji o osobach wymienionych w testamencie, bądź innych podmiotach których testament dotyczy. Trudno jednocześnie, w oparciu o brzmienie art. 652 KPC, tworzyć obowiązki niemożliwe do wykonania. Ustalenie danych (imion i nazwisk, adresów) osób, których dotyczą rozrządzenia testamentowe może przybierać postać pracy detektywistycznej. Tego zaś nie można oczekiwać od organu otwierającego i ogłaszającego testament, który ma obowiązek działać jedynie w miarę możności. Oczywiście zbędne jest informowanie o rozrządzeniach testamentowych osób, które były obecne przy otwarciu i ogłoszeniu testamentu.
III. Właściwe w tym miejscu jest zasygnalizowanie zakresu danych, które powinny znaleźć się w zawiadomieniu, o którym mowa w art. 652 KPC. Przepis ten wprost nakazuje zawiadomić jedynie o otwarciu i ogłoszeniu testamentu. Jak można przyjąć ustawodawca uznał, że już sama informacja o otwarciu i ogłoszeniu testamentu powinna skłonić do podjęcia działań zmierzających do uzyskania treści testamentu, a następnie realizacji swych praw. Brak zainteresowania oznaczałby zatem brak ochrony. Powszechnie w literaturze postuluje się jednak, aby w zawiadomieniu podawać dodatkowe informacje. Poza faktem otwarcia i ogłoszenia testamentu oraz o dacie tej czynności właściwe wydaje się również wskazanie, jakiego rodzaju rozrządzenie dotyczy zainteresowanego. Dodać należy, że notariusz nie dokumentuje osobnym aktem notarialnym zawiadomienia wykonanego na rzecz osób wskazanych w art. 652 KPC. Wystarczające jest przechowywanie (łącznie z protokołem otwarcia i ogłoszenia testamentu) dowodów nadania zawiadomień przesyłką poleconą wraz z ewentualnymi potwierdzeniami, pokwitowaniami odbioru.
IV. Zakres obowiązków notariusza wobec sądu spadku nie powinien budzić wątpliwości. Notariusz ma obowiązek zawiadomić niezwłocznie sąd spadku o otwarciu i ogłoszeniu testamentu. Za B. Dobrzańskim trudno przy tym mówić o niezwłoczności zawiadomienia, gdyby należało dokonywać jakiś dodatkowych czynności (B. Dobrzański [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I pod red. Z. Resicha i W. Siedleckiego, Warszawa 1975, s. 954). Co za tym idzie notariusz informuje sąd spadku jedynie o otwarciu i ogłoszeniu testamentu. W tym celu przesyła odpis protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu. Notariusz nie przesyła do sądu łącznie z odpisem protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu spadku informacji o tym, które z osób zawiadomił w trybie art. 652 KPC. Przesłaniu w tym trybie nie podlega ani otwierany i ogłaszany testament ani dowód śmierci testatora.
De lege lata norma art. 652 KPC nakazuje notariuszowi zawiadamiać sąd spadku o otwarciu i ogłoszeniu testamentu zarówno, gdy notariusz dokonuje otwarcia i ogłoszenia testamentu w trakcie poświadczania dziedziczenia, jak i gdy czynności notariusza sprowadzają się jedynie do otwarcia i ogłoszenia testamentu.
Konkluzja: Zakres obowiązków informacyjnych notariusza dokonującego otwarcia i ogłoszenia testamentu jest ograniczony. Ograniczenie to wynika z charakteru tej czynności, a w szczególności nakierowaniu jej na zabezpieczenie testamentu i możliwie sprawne poinformowanie zainteresowanych oraz sądu spadku o fakcie jej dokonania.
Pobierz tekst opinii PDF – kliknij tutaj